Κοινωνικά προβλήματα

Οι σύγχρονες κοινωνίες διαβιούν σε έναν κόσμο, στον οποίο η ανάπτυξη της τεχνικής και των επιστημών οδήγησε και μπορεί να οδηγήσει ακόμα σε σημαντικές βελτιώσεις του επιπέδου ζωής, της υγείας και της ευημερίας των ανθρώπων σε όλο τον κόσμο.

Τις καταστάσεις αυτές, οι οποίες δεν είναι επιθυμητές για μεγάλα σύνολα κοινωνικών ομάδων και για τις οποίες καταβάλλονται προσπάθειες βελτίωσής τους, ώστε να μην προκαλούν αυτού του είδους τα αισθήματα και τη δυσφορία στους πολίτες, θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε ως κοινωνικά προβλήματα.

Στην εποχή μας παρουσιάζεται σε όλο και μεγαλύτερη κλίμακα το πρόβλημα της αστυφιλίας. Όλο και περισσότερο άτομα από τις αγροτικές περιοχές κατακλύζουν τα μεγάλα αστικά κέντρα, εγκαταλείποντας την ύπαιθρο στην τύχη της. Έρχονται στις πόλεις ζητώντας μια πιο όμορφη ζωή ,αλλά δυστυχώς τις περισσότερες φορές διαψεύδονται οι ελπίδες τους.

Ο λαός μετακινείται για λόγους κοινωνικούς και οικονομικούς. Στις πόλεις το επίπεδο ζωής είναι περισσότερο ανεπτυγμένο, υπάρχουν περισσότερες ευκαιρίες για δουλειά και καλύτερη μόρφωση. Έρχεται με την ελπίδα να απορροφηθεί από τις μεγάλες βιομηχανικές και παραγωγικές μονάδες, που ζητούν πολλά εργατικά χέρια. Εξάλλου στις πόλεις είναι συγκεντρωμένοι η πολιτιστική κίνηση, που δίνει την ευκαιρία στα άτομα να πλουτίσουν σε γνώσεις και παράλληλα να ψυχαγωγηθούν.

Πολλοί πάλι θέλουν να αλλάξουν εντελώς τον τρόπο της ζωής τους. Η δουλειά στην ύπαιθρο είναι σκληρή και δύσκολη. Δεν αποδίδει πάντα η καλλιέργεια της γης και οι αγρότες που βασανίζονται, ονειρεύονται μια καλύτερη τύχη για τα παιδιά τους. Την ευκαιρία να μάθουν γράμματα και τέχνες τους τη δίνει η πόλη. Αυτή έχει περισσότερες ανέσεις, πιο αναπτυγμένη τεχνολογία και καλύτερες συνθήκες διαμονής και υγειονομικής περίθαλψης. Έτσι δεν διστάζουν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους και να έρθουν να εγκατασταθούν στις πόλεις. Ξεκινούν γεμάτοι όνειρα και ελπίδες και πολύ σύντομα διαπιστώνουν πως η πόλη δεν είναι <<παράδεισος>>. Παράλληλα η αστυφιλία δημιουργεί και ποικίλα προβλήματα.

Το κυριότερο είναι ο υπερπληθυσμός. Οι άνθρωποι συγκεντρώνονται μέσα στις μεγάλες πόλεις και αλλάζουν εντελώς το ρυθμό ζωής τους. Αναγκάζονται να βρουν μία οποιαδήποτε δουλειά, που δεν αποδίδει ικανοποιητικά πάντα. Μένουν πολλές φορές σε ανήλιες, ανθυγιεινές πολυκατοικίες άγνωστοι μεταξύ αγνώστων. Χάνουν την επαφή μεταξύ τους. Οι σχέσεις τους είναι απρόσωπες. Οι άνθρωποι παλεύουν κυρίως για τα προσωπικά τους συμφέροντα και δεν βγαίνουν εύκολα από το «καβούκι» τους.

Εξάλλου η ζωή έχει ένα σωρό απαιτήσεις. Ζητούν πολλά, ο χρόνος είναι λίγος, οι αποστάσεις μεγάλες και οι δυσκολίες πολλές, με αποτέλεσμα να χάνουν την εσωτερική τους ισορροπία και να ζουν διαρκώς με άγχος και κούραση. Ο άνθρωπος των σημερινών μεγαλουπόλεων ζει μια ζωή ανθυγιεινή, μέσα στο θόρυβο και στο καυσαέριο και κινδυνεύει παράλληλα με τη σωματική του υγεία να χάσει και την ψυχική του. Η ψυχή του φθείρεται στον καθημερινό αγώνα να επιβιώσει και προσπαθεί μάταια να ξαναβρεί λίγες ώρες χαράς και ξεκούρασης στα διάφορα ψυχαγωγικά κέντρα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως υπάρχουν καλύτερα σχολεία στις πόλεις. Οι άνθρωποι έχουν περισσότερες ευκαιρίες να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους, αλλά ταλαιπωρούνται πολύ ψυχικά και σωματικά, καθώς αγωνίζονται καθημερινά για να επιβιώσουν. Λίγοι ζουν πραγματικά όμορφα και είναι επιτυχημένοι. Και φυσικά λίγοι είναι ευτυχισμένοι.

Έτσι παρουσιάζεται πάλι το ερώτημα πως θα μπορέσει ο άνθρωπος να αντιμετωπίσει το πρόβλημα αυτό. Πιστεύω πως μόνο η αποκέντρωση και η ενίσχυση των μικρών αγροτικών περιοχών θα δώσει τη λύση. Για να επιστρέψουν όμως οι άνθρωποι στην ύπαιθρο και να αφοσιωθούν στη γη πρέπει να αλλάξει και η ζωή εκεί. Πρέπει να υπάρχουν αξιόλογα σχολεία, μορφωτικοί σύλλογοι, βιβλιοθήκες, λέσχες ψυχαγωγίας, καθώς επίσης ενημέρωση και δημιουργικό πνεύμα.

Παράλληλα με την αγροτική πολιτική του κράτους και γενικά την πολιτική ανάπτυξη της υπαίθρου πέρα των οποίων ισχυρών κινήτρων που δίδει στον αγροτικό τομέα η Ε.Ε θα πρέπει και οι ίδιοι οι παραγωγοί να δείξουν το ανάλογο ενδιαφέρον στο τομέα της οργάνωσης της αγροτικής παραγωγής. Μέσα στο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον στο οποίο ζούμε πρέπει να παράγουμε ποιοτικά προϊόντα τα οποία οι οργανώσεις των αγροτών να μπορούν να τα διαθέτουν επώνυμα στην διεθνή αγορά. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να σταθούν στον τόπο τους έχοντας εξασφαλίσει ένα αρκετά ικανοποιητικό εισόδημα για μια άνετη και καλύτερη ζωή. Δηλαδή απαιτείται οργάνωση, προγραμματισμός, εκπαίδευση και αμέριστο ενδιαφέρον και από την πλευρά των παραγωγών επενδύοντας σωστά, αλλάζοντας νοοτροπία, δουλεύοντας σωστά.

Και μόνο τότε τα χωριά μας θα γίνουν εστίες δημιουργικής δουλειάς, μόρφωσης, ψυχαγωγίας και αληθινής ευημερίας και οι πόλεις δε θα έχουν τα σημερινά προβλήματα που έχουν κάνει τους κατοίκους τους αγχώδεις και περιορισμένους στον εαυτό τους.

Επειδή δεν είναι εύκολο να αποτιμηθούν κοινά στοιχεία για τον ορισμό της φτώχειας, οι κοινωνικοί επιστήμονες επέλεξαν ως κριτήριο ένα κοινό χαρακτηριστικό, το εισόδημα και με βάση αυτό μετρούν τη φτώχεια σε απόλυτη και σχετική. Συνήθως μιλούν για απόλυτη φτώχεια όταν το επίπεδο του εισοδήματος δεν φτάνει να καλύψει ούτε καν τις βασικές ανάγκες.

Αντίθετα μιλούν για σχετική φτώχεια όταν το επίπεδο εισοδήματος, αν και φτάνει να καλύψει τις βασικές ανάγκες, δεν επαρκεί για την ικανοποίηση συνηθισμένων αναγκών, όπως αυτές προσδιορίζονται από την κάθε κοινωνία σε δεδομένη στιγμή και σύμφωνα με το καταναλωτικό της πρότυπο.

Συνήθως αυτός ο προσδιορισμός της σχετικής φτώχειας, έχει να κάνει με το πώς ορίζονται κάθε φορά <<οι βασικές ανάγκες>> και <<τα όρια>> της φτώχειας. Το τι είναι όμως <<βασικές ανάγκες>> για τους ανθρώπους είναι κάτι που ποικίλει ιστορικά και κοινωνικά. Αντανακλά το τεχνολογικό και πολιτισμικό επίπεδο μιας κοινωνίας. Πολλοί κάτοικοι ορισμένων περιοχών του τρίτου κόσμου δε θα μπορούσαν να διανοηθούν ότι η ύπαρξη κεντρικής θέρμανσης και λουτρού μέσα στο σπίτι ή η οδοντιατρική περίθαλψη αποτελούν <<βασικές ανάγκες>> τους.

Η φτώχεια είναι ένα οικουμενικό φαινόμενο και έχει να κάνει κυρίως με παγκόσμια διαστρωμάτωση, την παγκόσμια οικονομία και τις κοινωνικές ανισότητες, καθώς σχετική κυρίως φτώχεια συναντάμε σε όλα τα κράτη, ακόμα και στα οικονομικά ισχυρά.

Μια από τις βασικότερες αιτίες τις φτώχειας είναι η κοινωνική διαστρωμάτωση, η οποία είναι χαρακτηριστικό της κοινωνίας και δεν υποδηλώνει μόνο διαφορές μεταξύ των ατόμων. Η άνιση κατανομή των πλουτοπαραγωγικών πηγών του εισοδήματος και των περιουσιακών στοιχείων μεταξύ των ατόμων και των κρατών είναι πηγές της φτώχειας.

Άλλες αιτίες είναι η προκατάληψη, οι διακρίσεις και ο ρατσισμός απέναντι σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες. Ακόμα, αιτίες φτώχειας είναι ο πόλεμος, οι φυσικές καταστροφές και οι αλλαγές της τεχνολογίας που προκαλούν ευρύ φάσμα ανεργίας, καθώς οι μηχανές αντικαθιστούν όλο και περισσότερα εργατικά χέρια.

Επιδείνωση της φτώχειας στο επίπεδο του κοινωνικού συνόλου προκαλούν και τα φαινόμενα φοροδιαφυγής και της παραοικονομίας. Τα δύο αυτά φαινόμενα από τη μια αυξάνουν το ατομικό εισόδημα αυτών που εμπλέκονται, αλλά από την άλλη συμβάλλουν στην απώλεια σημαντικών εσόδων του κράτους, τα οποία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση της ανεργίας κ.τ.λ.

Επειδή ένα χαρακτηριστικό της φτώχειας είναι η αναπαραγωγή της από γενιά σε γενιά μέσο των περιουσιακών στοιχείων, με τα οποία κληρονομούνται συνήθως τα κοινωνικά χαρακτηριστικά, η φτώχεια διαιωνίζει τις κοινωνικές ανισότητες. Η φτώχεια δεν εξαρτάται μόνο από το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και από τα ατομικά χαρακτηριστικά του καθενός ή ακόμα και από διάφορα απρόοπτα συμβάντα της ζωής.

Με βάση τα όσα αναφέραμε παραπάνω γίνεται φανερό ότι η φτώχεια επιφέρει άμεσες συνέπειες τόσο στα άτομα όσο και στην κοινωνία ολόκληρη και γίνεται αιτία δημιουργίας μιας σειράς άλλων προβλημάτων. Ένα φτωχό άτομο έχει πολλές πιθανότητες να αποκλειστεί από πολλά κοινωνικά αγαθά και σημαντικούς τομείς και δραστηριότητες της κοινωνίας.

Αν οι συνέπειες της φτώχεια που περιγράψαμε πριν είναι τόσο σημαντικές για το άτομο, μπορούμε να φανταστούμε ποιες είναι για την κοινωνία. Η πείνα, οι ασθένειες, ο αναλφαβητισμός, οι επιδημίες, η ανεργία και τόσα άλλα προβλήματα γίνονται αίτια καθυστέρησης της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης στις φτωχές χώρες. Παράλληλα τα προβλήματα αυτά με τη σειρά τους δημιουργούν άλλα όπως η βία, η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ακόμα και η διάλυση των δημοκρατικών θεσμών και η επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων, είναι συνήθη φαινόμενα στις φτωχές χώρες. Όμως, δε θα πρέπει να λησμονούμε, αυτό που και σε άλλο σημείο αναφέραμε, ότι μεγάλα προβλήματα εξαιτίας της φτώχειας αντιμετωπίζουν και οι οικονομικά και κοινωνικά αναπτυγμένες χώρες, στις οποίες ολόκληρες κοινωνικές ομάδες είναι άνεργες, άστεγες, αναλφάβητες κ.τ.λ.

Η φτώχεια μπορεί να αντιμετωπιστεί κυρίως με την καταπολέμηση των αιτίων που την προκαλούν και ειδικότερα με την αναδιανομή του πλούτου και του εισοδήματος, ώστε να μειωθούν οι κοινωνικές ανισότητες. Η πολιτεία από την πλευρά της αλλά και το ίδιο το άτομο από την δική του θα πρέπει να φροντίζουν ώστε να υιοθετούνται θεσμοί και τρόποι συμπεριφοράς που θα διευκολύνουν την καταπολέμηση της φτώχειας. Από την πλευρά της πολιτείας λοιπόν τίθεται ένα πολιτικό και οικονομικό πρόβλημα, να αποφασίσει κατά πόσον και σε ποια έκταση θα δημιουργήσει θεσμούς, οι οποίοι θα εξασφαλίζουν τους πολίτες της από τη φτώχεια και την εξαθλίωση.

Το άτομο τώρα από την πλευρά του θα πρέπει και εκείνο να έρχεται αρωγός της πολιτείας και παράλληλα με την διεκδίκηση των δικαιωμάτων του να φροντίζει να ασκεί τα καθήκοντα του και τις υποχρεώσεις του. Η ενέργεια όμως που θα βοηθήσει ιδιαίτερα το άτομο για την αποφυγή της φτώχεια είναι η ολοκλήρωση των βασικών σπουδών, ώστε να μην είναι αναλφάβητα. Η επαρκής γενική μόρφωση καθώς και η εξειδικευμένη επαγγελματική κατάρτιση, συνδυασμένες με θετική στάση απέναντι στη ζωή και την εργασία δίνουν και τα εχέγγυα για επαγγελματική καριέρα. Σε αντίθετη περίπτωση το άτομο μπορεί να αποκλειστεί από μια σειρά κοινωνικών διαδικασιών.

Το πρόβλημα της φτώχειας δεν αφορά ένα κακό που το έστειλε η μοίρα αλλά συνδέεται με τους τρόπους που διάφορες κοινωνικές ομάδες ερμηνεύουν την πραγματικότητα σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Επομένως η ύπαρξη της φτώχειας συνδέεται με το γεγονός ότι οι άνθρωποι και οι κυβερνήσεις δεν κάνουν αρκετά για να την εξαλείψουν.

Θέμα 3: Οι επιπτώσεις της μετανάστευσης στους μετανάστες.

Οι μετανάστες ενσαρκώνουν την εμπειρία της μετανάστευσης και διαμορφώνονται από την εμπειρία αυτήν. Η ύπαρξη τους αποτελεί καθεαυτή μια πρόκληση και στις δύο κοινωνίες στις οποίες μετέχουν και ταυτόχρονα, το κριτήριο του βαθμού στον οποίο η ανταπόκριση των κοινωνιών αυτών στην πρόκληση υπήρξε επιτυχής.

Η καίρια θέση των μεταναστών στο μεταναστευτικό φαινόμενο δεν αντικατοπτρίζεται στις μελέτες περί την θέση αυτήν. Πράγματι, περίπου στο σύνολο τους οι μελέτες αυτές έχουν ως αυτονόητο σημείο εκκίνησης μιας κύριας παραδοχής: ότι ο μετανάστης βιώνει ένα πολιτισμικό και δοκιμάζεται κάτω από συνθήκες ουσιαστικής παγίδευσης ανάμεσα σε δύο πολιτισμούς. Διαμορφώνεται έτσι σε άτομα προβληματικό ενώ η οικογένεια του καθιστάτε ομάδα περιθωριακή, δυσλειτουργική, νοσηρή, με παθολογικές εκδηλώσεις. Η παραδοχή αυτή υπονοεί μιαν άλλη, η οποία είναι θεμελιώδης και στην οποία παραπέμπει αυτόματα. Ότι, δηλαδή, ο μετανάστης κινείται μεταξύ δύο διάφορων όσο και αντιφατικών κόσμων, που χαρακτηρίζονται από την εσωτερική συνέπεια και από την στεγνότητα, δηλαδή την ανυπαρξία μεταξύ τους σχέσεων, διαλόγου, διαντίδρασης. Όσο πιο διαφορετικοί οι κόσμοι αυτοί, τόσο περισσότερο αντιφατικοί και τόσο ποιο υπεράνθρωπη η προσπάθεια που απαιτείται για την υπέρβαση της αντίφασης αυτής - μια υπέρβαση που παραμένει εκτός των δυνατοτήτων του μέσου μετανάστευσης.

Έχουν, όμως, αρχίσει να διατυπώνονται κάποιες επιφυλάξεις τόσο ως προς τις παραδοχές που αναφέραμε όσο και ως προς το σκεπτικό που τις στηρίζει. Το αυτονόητο της δεύτερης και θεμελιώδους παραδοχής κλονίζεται καθώς τα δεδομένα της σύγχρονης πραγματικότητας φαίνεται να την απορρίπτουν. Έτσι, πρώτον. η εσωτερική συνέπεια δεν αποτελεί χαρακτηριστικό καμιάς σχεδόν σημερινής κοινωνίας: ακόμα και στις πιο αναπτυγμένες, παρατηρούνται θύλακες παραδοσιακότητας κοινωνικών αξιών και σχέσεων, οικονομικής καθυστέρησης ελλειμματικών ή και απρόσφορων και πάντως μη ικανοποιητικών υποκατάστατων των λειτουργιών που επιτελούν οι παλαιοί πολύσκοποι θεσμοί, τους οποίους η εξέλιξη εξειδίκευσε. Από την άλλη πλευρά, οι λιγότερο αναπτυγμένες κοινωνίες βρίσκονται πλέον μπλεγμένες σε διαδικασίες ταχύρυθμου εκχρηματισμού της οικονομίας-διαδικασίες που, σε συνδυασμό προς την τεχνολογία, οδηγούν στην κατάρρευση ή τουλάχιστον την ουσιαστική αλλοίωση των παραδοσιακών μορφών παραγωγής. Ιδιαίτερα επηρεάζεται η μορφή της οικογενειακής γεωργικής ή βιοτεχνικής επιχείρησης. Οι οικονομικές λειτουργίες της οικογένειας υφίστανται συχνά βίαιες μεταβολές που, σε συνδυασμό με την εσωτερική μετανάστευση, επιταχύνουν εξελίξεις μετασχηματισμών και δομικών αλλαγών τόσο της οικογένειας όσο και της κοινωνίας, γενικότερα. Οι μετανάστες της εποχής μας δεν προέρχονται, λοιπόν, από μιαν απόλυτα γεωργική - αγροτική παραδοσιακή κοινωνία και δεν πηγαίνουν σε μιαν απόλυτα βιομηχανική αστική - σύγχρονη. Η υπεραπλούστευση μιας τέτοιας σχηματοποίησης συνιστά ακόμα ένα στοιχείο της περί την μετανάστευσης μυθολογίας. Γιατί ο μετανάστης μεταβαίνει ασφαλώς από μία λιγότερο προς μία περισσότερο αναπτυγμένη κοινωνία, έχει όμως κάποια εμπειρία την ανάπτυξη. Επιπλέον η μετανάστευση του αποτελεί καθεαυτή μια μόνον, έστω και την περισσότερο προφανή έκφραση της διαδικασίας οικονομικού και κοινωνικού.

Ο μετανάστης είναι ένας πολίτης διαφορετικός που με την διαφορετικότητα του ανοίγει έναν καινούριο δρόμο, επισημαίνει την δυνατότητα και άλλων επιλογών, διαμορφώνει μια κοινωνικό - πολιτισμική πραγματικότητα όπου η αλληλεπίδραση και ο πλουραλισμός βιώνονται πριν να συνειδητοποιηθούν και να περιγραφούν. Πέρα, λοιπόν, από τις κοινωνικό - οικονομικές επιπτώσεις που η μετανάστευση έχει πάνω στον μετανάστη, και στις οποίες ήδη αναφερθήκαμε, υπάρχουν και επιπτώσεις κοινωνικό - πολιτισμικές οι οποίες έχουν καίρια σημασία όχι μόνον για τους μετανάστες αλλά και για την αντίληψη, την οργάνωση και τις προοπτικές της σύγχρονης κοινωνίας. Ο κοινωνικό - πολιτισμικός ρόλος της μετανάστευσης και του μετανάστη στη διαμόρφωση της σύγχρονης πραγματικότητας τείνει να θεωρείται εξίσου σημαντικός με τον κοινωνικό - οικονομικό τους ρόλο, όπως άλλωστε και με τις δημογραφικές επιπτώσεις της μετανάστευσης.